Đền Hùng và Giỗ tổ Hùng Vương

1. Hàng năm vào mùng 10/3 âm lịch, đồng bào từ khắp mọi miền trong cả nước về Đền Hùng trẩy hội, thắp hương thành kính lễ tổ tiên, tưởng nhớ công đức to lớn của các Vua Hùng dựng nước. Đền Hùng và lễ hội Hùng Vương đã trở thành biểu tượng, điểm hội tụ ý chí cộng đồng người Việt Nam với đạo lý truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”.

 

Từ xa xưa, tổ tiên ta đã xây dựng Đền Hùng và tổ chức Giỗ tổ Hùng Vương với tính chất dân gian: Đền Hùng do thôn Vi, thôn Trẹo (xã Hy Cương) xây dựng; tổ chức lễ hội làng He với các diễn xướng dân gian khá phong phú, độc đáo: lấy tiếng hú, chạy địch, trình voi, ngựa và vui nhất là rước chúa gái, trò bách nghệ khôi hài.

 

2. Khi đất nước giành được độc lập vào thế kỷ thứ 10, Vua Đinh Tiên Hoàng đã chính thức cho viết thần tích vào năm Thiên Phúc Nguyên niên. Việc xây dựng kiến trúc và tổ chức lễ hội được duy trì hoàn thiện hơn. Đến thời Lý Trần, Đền Hùng là một khu di tích khá đẹp, do làng Cổ Tích xây dựng nên. Trong một hố thám sát tại làng Cổ Tích đã tìm thấy những bát đĩa men ngọc giai đoạn Lý Trần và cả lon đựng sơn.

 

3. Bằng lịch sử và khảo cổ học đã khẳng định làng Cổ Tích và Đền Hùng đã bị giặc Minh tàn phá. Sau khi giải phóng đất nước, nhà Lê một lần nữa khẳng định vị trí của đền Hùng, cử Lễ bộ Thượng thư thị sát cụ thể và phong làng Cổ Tích là Dân tưởng tạo lệ, cho miễn thuế, phu phen, tạp dịch để trông nom lăng miếu Vua Hùng. Viết lại thần tích vào năm Hồng Đức nguyên niên - sao lại năm Hoằng định nguyên niên (1600).

 

Hơn thế, hàng năm các chức sắc của xã cứ đến tháng giêng về triều đình, nhà Vua ban cho ba đấu gạo nếp và một quan tiền để làm lễ ngày Giỗ tổ Hùng Vương.

 

Ngoài nghi lễ còn mở hội đông vui nên đã có câu:

 

 

 

Hội He tức là Hội làng Hy Cương, hội Đền Hùng và kiến trúc bắt đầu từ thời Lê đã có quy mô to lớn. Đất nước thái bình, dân cư thịnh vượng từ một làng - làng Trẹo - đổi thành Triệu Phú tách ra làm 3 làng: làng Vi, làng Cả và Triệu Phú. Do vậy ở Đền Hùng cũng tách thành ba đền: đền Trung có sớm nhất, vẫn do thôn Triệu Phú trông coi; làng Cả lập đền Thượng và xây lăng; làng Vi làm đền Hạ, xóm Phân Trà làm đền Giếng và làng Cả làm chùa (ở vị trí hiện nay).

 

Kiến trúc ở đền Hùng sớm nhất từ thời Lý Trần và được tôn tạo nhiều thời kỳ đến nay, có một kiến trúc khá cổ là gác chuông thời hậu Lê, còn chủ yếu kiến trúc Nguyễn. Với tấm lòng tôn kính các Vua Hùng, nhiều nơi trong nước thờ tự, riêng ở Vĩnh Phú có hơn 600 nơi thờ các Vua Hùng và vợ con tướng lĩnh thời Hùng Vương. Trong kháng chiến, một số đồng bào di cư vào Nam đã lập đền thờ ở gần khắp các vùng miền Nam như: Thảo Cầm Viên (thành phố Hồ Chí Minh), Bà Rịa-Vũng Tàu, Bảo Lộc (Lâm đồng) và cả ở rừng đước Minh Hải. Vua Hùng được đưa sang thờ ở Paris (Pháp) và bang California (Mỹ) do Việt Kiều về xin đất và chân hương ở Đền Thượng đem sang thờ.

 

4. Để hiểu được truyền thống tâm linh của dân tộc bằng khoa học, các ngành: lịch sử, khảo cổ, dân tộc... đã phối hợp và chứng minh được thời đại Hùng Vương là có thật và Vĩnh Phú là Bộ Văn Lang, xưa là cái nôi của thời dựng nước. Với các di chỉ khảo cổ học: Phùng Nguyên-Đồng Đậu, Gò Mun-Làng Cả, Gò De... đủ kết luận Vĩnh Phú xưa là địa bàn chủ yếu của nước Văn Lang, là Bộ Văn Lang với 67 địa điểm khảo cổ học được phát hiện đủ chứng minh là địa bàn gốc. Với các hội đám, tục lệ thờ cúng, các câu chuyện truyền thuyết, dân gian đã đủ sức thuyết phục vùng Việt Trì xưa là kinh đô Văn Lang và từ đó các Vua Hùng đã đến núi Cả, sau này có tên là nứi Hy Cương, núi Nghĩa Lĩnh để thờ trời, mong mưa thuận gió hoà, thờ Thần núi cao và 3 ngọn núi Vặn, Trọc, Cả là 3 quả núi cấm tương đương với 3 bài vị hiện có trong đền thờ, mà tổ tiên ta đã để lại một chìa khoá cho con cháu tìm đến tổ tiên. Ngay buổi đầu, các Vua Hùng đã thờ các thần linh của nghi thức phồn thực cư dân nông nghiệp, đó là các tên phía trên, sau đó là 18 đời vua Hùng. Ngai chính giữa đã được ghi:

 

 

 

 

1. Kinh Dương Vương, vị vua viễn tổ.

 

2. Lạc Long Quân, vị vua cao tổ.

 

3. Hùng Quốc Vương, húy là Lân Lang, vị vua mở nước.

 

4. Hùng Diệp Vương Bảo Lang.

 

5. Hùng Huy Vương Viên Lang.

 

6. Hùng Huy Vương (cùng hiệu với đời thứ 5) húy là Pháp Hải Lang.

 

7. Hùng Chiêu Vương Lang Tiên Lang.

 

8. Hùng Vi Vương Thừa Vân Lang.

 

9. Hùng Duy Vương Quốc Lang.

 

10. Hùng Uy Vương Vương Hùng Hải Lang.

 

11. Hùng Chính Vương Hùng đức Lang.

 

12. Hùng Vũ Vương đức Hiền Lang.

 

13. Hùng Việt Vương Tuấn Lang.

 

14. Hùng Anh Vương Châu Nhân Lang.

 

15. Hùng Chiêu Vương Cảnh Châu Lang

 

16. Hùng Tạo Vương đức Quân Lang.

 

17. Hùng Nghị Vương Bảo Quang Lang.

 

18. Hùng Duệ Vương Huệ Lang.

 

Gắn với từng đời Vua trong Ngọc phả có những sự kiện - truyền thuyết hay chính sử - tô đậm câu chuyện Vua Hùng. Đời Hùng Huy Vương phải đánh giặc Ân nên xuất hiện người anh hùng làng Gióng. Đời Hùng Duệ Vương có công chúa Tiên Dung lấy Chử Đồng Tử, hai vợ chồng cùng lập đạo Tiên là đạo xưa nhất ở nước ta. Và cũng đời vua này có câu chuyện chiến tranh Hùng-Thục, có cuộc hôn nhân Tản Viên - Ngọc Hoa, để sau đó là một loạt chuyện Tản Viên dạy dân các nghề, khiến cho đất nước ngày càng thịnh vượng...

 

5. Từ nguồn gốc tôn thờ đó mà từ đời này đến đời khác con cháu về đây hương khói để tưởng nhớ tổ tiên có công dựng nước với nền văn minh Sông Hồng nổi tiếng, tạo dựng nên cốt cách, phong tục con người Việt Nam. Trong thời kỳ bị thực dân Pháp thống trị, 18 tỉnh, thành miền Bắc đã đóng góp 6000 đồng Đông Dương đại trùng tu đền Hùng (từ 1918 đến 1922 thì hoàn thành) để lại các công trình kiến trúc như hiện nay.

 

6. Sau Cách mạng Tháng Tám, Chính phủ lâm thời đã cử cụ Huỳnh Thúc Kháng, quyền Chủ tịch nước lên dự Giỗ Tổ năm đầu tiên (1946). Sau 9 năm trường kỳ chống thực dân Pháp thắng lợi, mặc dù bận trăm công nghìn việc, Bác Hồ rất quan tâm đến giáo dục các thế hệ con cháu hướng về cội nguồn dân tộc. Bác từ Thái Nguyên sang Đền Hùng nghỉ lại một đêm ở Đền Giếng, sáng ngày 19/9/1954 Bác gặp các chiến sĩ sư đoàn 308 trước khi về tiếp quản thủ đô Hà Nội và căn dặn bộ đội phải ghi nhớ công lao các Vua Hùng và trách nhiệm của các thế hệ hôm nay trong công cuộc bảo vệ đất nước. Bác nói:

 

 

 

Các đồng chí Trường Chinh, Lê Duẩn, Phạm Văn Đồng, Đỗ Mười, Lê Đức Anh và nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các đoàn khách quốc tế và Việt kiều đã lên thăm Đền Hùng. Do tính chất quan trọng của khu di tích, năm 1963 Bộ Văn hoá đã xếp hạng di tích Quốc gia, năm 1967 Chính phủ quyết định xếp hạng khu rừng đền Hùng là rừng cấm quốc gia. Từ năm 1969, ngày hội đã có 40 vạn người đến, nhân dân quyên góp xây dựng công quán, nhà nước đầu tư xây dựng Bảo tàng Hùng Vương, đường điện, đường giao thông, hệ thống nước, sửa chữa đền miếu, trồng rừng cây sinh cảnh, tổ chức bảo vệ khu di tích và khu rừng cấm, tổ chức 4 cuộc hội thảo khoa học cấp quốc gia... đã làm cho Đền Hùng và Giỗ Tổ Hùng Vương trở thành tâm thức, lẽ sống của người Việt chúng ta. Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương được tổ chức quy mô hơn, dài ngày hơn và với nội dung phong phú hơn.

 

 

Nói Đền Hùng là nói đến cả một quần thể kiến trúc đã được xây dựng trên núi Nghĩa Lĩnh, thuộc xã Hy Cương, huyện Phong Châu, tỉnh Phú Thọ. Khu Đền trải rộng trên một đồi cao 175m so với mặt biển, cách thủ đô Hà Nội hơn 80 km về phía Tây Bắc, gồm có: Đền Hạ, Đền Trung, Đền Thượng, Tam Quan, chùa Thiên Quang, Đền Giếng và lăng mộ các Vua Hùng.